Over de natuur van "natuurlijke wijnen" - Bioweek 2013

De Bioweek is het uitgelezen moment om even stil te staan bij de ecologische voetafdruk van de wijnbouw, helaas nog steeds één van de meest milieubelastende takken van de landbouw (die toch al niet uitblinkt in duurzame productiemethodes). Biowijn ontstond als een gezonde tegenreactie met een lastenboek dat vooral aandacht heeft voor bodem en biodiversiteit. Voor sommigen was dit te rationeel en dus kregen we er de biodynamische wijn van de aanhangers van Rudolf Steiner (1861-1925)  bovenop.  Voor bio en biodynamie kwamen er certificaten en recentelijk een erkenning door de EU.



Antonio Lopes Ribeiro & zoon (Casa de Mouraz, Dão Portugal)



Aangezien dit alles voor sommigen nog  niet ver genoeg ging zagen de afgelopen jaren de zogenaamd “natuurlijke wijnen” het licht. Een omschrijving die polariseert : begin over natuurlijke wijnen en binnen de korste keren heb je twee kampen. Ook in mijn eigen omgeving tel ik enkele overtuigde aanhangers van natuurlijke wijn en niets dan natuurlijke wijn. Wat is nu de aantrekkingskracht van deze wijnen ?
1) simpelweg de briljante benaming : wie kan er nu niet voor “natuurlijke wijnen” zijn ?
2) het gaat ontegensprekelijk om zeer expressieve wijnen : aroma’s spatten uit het glas. Ongewone aroma’s soms : natuurlijke wijnen die eerder naar bier of cider refereren zijn geen uitzondering,  florale aroma’s komen in concentraties die je enkel van zeepproducten kent en als het over animale aroma’s in een natuurlijke wijn mag je gerust de gemiddelde stal voor de geest halen.



"Orange Wines" zoals deze traminer met hun overdadige
florale aroma's en tannines zijn "an acquired taste"



De afgelopen maanden kreeg ik op Prowein en Vinitaly enkele uitstekende, zogenaamd natuurlijke wijnen te proeven. “Zogenaamd” want hier knelt het schoentje : een lastenboek of certificaat voor natuurlijke wijnen is onbestaande wat wijnschrijver Michel Bettane tot de uitspraak verleidde dat “vin naturel” niet meer dan een marketingterm is. De wijnwereld lijkt op dit moment trouwens totaal verdeeld over het fenomeen met op Twitter bijna religieuze twisten tussen aanhangers  als @alicefeiring en @jamiegoode (Wine Anorak) enerzijds en critici zoals Michel Bettane, Robert Parker en @robertjoseph (Wine Thinker) anderzijds. Twisten die wellicht deels worden uitgelokt door de ietwat superieure en exclusieve houding van de vurige fans die graag neerbuigend doen over alle wijnen die niet natuurlijk zijn. De meeste beweren trouwens niets anders meer naar binnen te krijgen. Er lijkt bij sommigen niets minder dan een fysieke afweerreactie in het spel tegen het chemische en industriële spul dat de niets vermoedende gastheer hen voorschotelt. Een zeer intrigerend oenologisch en sociologisch verschijnsel dus en de moeite om eens uit te zoeken wat die typische eigenschappen van natuurlijke wijn dan wel mogen zijn.

Wat daarbij vaak terugkomt is non-interventionisme : zo weinig mogelijk tussenkomen (!) Niet filteren of klaren,  niet toevoegen van additieven (zoals sulfiet) of kunstgisten, geen omgekeerde osmose, cryo-extractie, flashpasteurisatie, micro-oxygenisatie (hallo Michel Rolland?) en wat al niet. Meer en meer grijpt men ook terug naar voorouderlijke methodes zoals amforen en dumpt men de moderne techniek. Kortom : intuïtie boven technische vooruitgang, gevoel boven ratio.

Maar de proof is nog altijd in de pudding en dus trokken we in Düsseldorf en Verona op onderzoek.  Vooral in de grensstreek tussen Italië en Slovenië (Friuli, Venezia-Giuli, Goriska Brda) en in Oostenrijk lijkt men deze specialisatie goed te beheersen. O.a. Radikon, Cotar en Gsellmann imponeerden op Prowein en/of Vinitaly met hun natuurlijke wijnen.

Helaas moesten we toch ook weer vaststellen dat een aantal mindere goden zich niet generen om foutieve wijnen op de markt brengen. De soms wat giftige @robertjoseph haalt uit : "Wines with these and other faults do not reflect their soil any more than a rotten fish reflects the flavour of the sea (...) They simply illustrate incompetence and a failureto tell vinous wrong from right".

Ik ben hoedanook bijzonder geïntrigeerd door deze avantgardebeweging.  Of de wijnliefhebber uiteindelijk voor troebele “orange wines” zal vallen moet de toekomst uitwijzen. Alleszins beïnvloedt deze beweging de volledige wijnbouwwereld door vragen te stellen over de plaats van autochtone (wilde) gisten in het wijnmaken. Of over waar de grens ligt voor oxidatieve en animale aroma’s. Zoals dezelfde @WineThinker van daarnet opmerkt “I like horses. I do not like wines that smell of horseshit”.

Op dit moment hebben we enkele natuurlijke wijnen in het Tinto-gamma (o.a. de cuvée “Nature” van Domaine Fondrèche)  maar aangezien de techniek naar mijn aanvoelen nog niet op punt staat  geef ik de voorkeur aan gecertificeerde biologische of biodynamische wijnen met beperkte sulfietdosering. Niet iedereen heeft een goede bewaarruimte en we pokeren liever niet met uw zuurverdiende centen. Op zaterdag 8 juni (van 13u30 tot 17u)  laten we u enkele gecertificeerde biologische en biodynamische wijnen proeven : o.a. de zeer pure Chinons van FabriceGasnier, enkele wijnen van Gsellmann (Burgenland, Oostenrijk) en de Dão-wijnen van Casa de Mouraz (Portugal). Wees welkom.

Over de heropstanding (renaissance) van een vergeten druif & Wine Grapes van Jancis Robinson

Nieuwe boeken over wijn verschijnen wekelijks. Ze komen in alle maten en gewichten. Deze “Wine Grapes” is met zijn gewicht van maar liefst 4 kilogram beslist ongeschikt om te lezen in bed of mee te nemen in de handbagage van een Ryanair-vlucht. Het boek is volledig gewijd aan de wetenschap van de ampelografie. Que ? Het gaat om de tak van de wetenschap die de fysieke kenmerken van druivenvariëteiten analyseert en vergelijkt  (van het Griekse ampelos = wijnstok  en graphos =  beschrijving) : de vorm van bladeren, trossen, bessen enz..

 

De enorme vooruitgang die werd geboekt in het onderzoek naar het DNA van organismen gaf dit onderzoek vleugels.  Wijnwereldschokkend was bijvoorbeeld de ontdekking dat cabernet sauvignon eigenlijk een kruising van cabernet franc en de witte sauvignon blanc is. Het boek geeft een aantal stambomen met als bijzonderste die van de pinot-familie. Sommige stambomen zijn ondermaats en prematuur, meteen het enige minpunt van dit prachtige naslagwerk. Ik onthield alvast dat pinot noir, pinot gris en pinot blanc identieke dna-profielen hebben en dus als één en dezelfde variëteit moeten worden beschouwd.

 

Tussen haakjes : interessant om te lezen dat Frankrijk een ander Europees land moet laten voorgaan als het op het grootste aantal originele variëteiten aankomt. Frankrijk heeft er 204, Italië maar liefst 377. Het land met de grootste oppervlakte wijngaard ter wereld Spanje heeft “slechts” 84 autochtone variëteiten.

Wine Grapes is geen boek om in één ruk - knipoog naar de betreurde (pdw) - uit te lezen maar wel een naslagwerk om keer op keer naar terug te grijpen. Hoe zit dat ook weer met die chardonnay, is dit nu al dan niet een pinot-variëteit (antwoord : nee, een halfzusje) en wist u dat braucol en fer servadou synoniemen zijn voor één en dezelfde druif ? Wist u dat we vanaf nu beter altijd garnacha zouden zeggen, en niet grenache, nu onomstotelijk is komen vast te staan dat de druif uit Spanje komt.  Dat de Californische Zinfandel  en de Italiaanse Primitivo dezelfde waren wisten we al maar dat we deze voortaan beter Tribidrag noemen naar de Kroatische naam waaronder deze variëteit al sinds de 15de eeuw bekend was nieuw voor mij.  Tribidrag is iets beter uitspreekbaar dan Crljenak Kastelanski, een ander synoniem, wat meegenomen is.

Tussen de lijnen is dit ook een interessant verhaal lezen over volksverplaatsingen en veroveraars zoals Jancis Robinson in haar voorwoord schrijft. De aanwezigheid van een bepaalde druif in een bepaalde regio heeft vaak alles te maken hebben met de aanwezigheid van vreemde bezetters of conquistadores.

De meest lezenswaardige stukken in het boek gaan echter over allerlei vergeten druivenvariëteiten zoals de Loin de l'oeil waar we nu net mee in ons glas zittten : de droge Gaillac "Renaissance" 2009 en de zoete Gaillac "Renaissance doux" 2008 van Domaine Rotier. De Gaillac doux is gemaakt van 100% loin de l’oeil of len de l’el en beslist één van de beste en origineelste zoete wijnen. Op blz. 544 van Wine Grapes vinden we de Len de l’El. Er wordt gestart met een korte samenvatting : “highly localized and well suited to the production of sweet wines in its native Gaillac”. “Ver van het oog” moet hier verstaan worden als ver van de knop (het oog waarop werd teruggesnoeid) zo leren we hier.

We lezen dat deze druif na de phylloxera-catastrofe op veel plaatsen vervangen werd door de productievere mauzac. Vandaag staan er niet meer dan 640 ha len de l’el in in de Tarn-regio. Bij de productie van droge Gaillac wordt deze druif vaak geblend wordt met andere variëteiten zoals mauzac blanc, mauzac rose, muscadelle en sauvignon blanc. En inderdaad in de droge Renaissance wordt aan de len de l’el sauvignon toegevoegd om de fraîcheur van de wijn te vergroten.

 

De auteurs noemen ook een aantal interessante domeinen en jawel Domaine Rotier wordt hier genoemd (naast 4 andere domeinen).

Over de hele lijn geslaagd en een onmisbaar boek voor iedereen die iets wil opsteken over druivenvariëteiten.

 

“Wine Grapes - a complete guide to 1,368 vine varieties, including their origins and flavours” van Jancis Robinson, Julia Harding & José Vouillamoz  is verschenen bij Allen Lane (Penguin) UK http://www.jancisrobinson.com/categories/wine_grapes.html

The beautifully designed, 1,200-page, full-colour Wine Grapes is published by Allen Lane (Penguin) in the UK (cover design as shown on the left) and Ecco (Harper Collins, cover design shown on the right) in the US in October 2012. It provides comprehensive details on all 1,368 vine varieties currently making wine in commercial circulation - including their origins, how they grow, where they are planted, how their wines taste and previously unpublished information on how they are related.

Een tasting met La Torricella

Wijnbouwers thuis ontvangen en samen hun wijnen proeven is altijd een belevenis. Helemaal mooi wordt het wanneer je dit met andere wijnliefhebbers kunt delen. Op 17 november ontvingen we de wijnmakers van La Torricella en kon een 60-tal wijnliefhebbers kennismaken met appellaties zoals Barolo, Barbera d'Alba, Nebbiolo d'alba en Langhe.

Azienda Agricola La Torricella van de familie Pressendo is een nog relatief onbekend domein in de Piemonte (zoek het dus vooralsnog niet in de Gambero Rosso) dat zich met de komst van een nieuwe generatie Pressendo's resoluut op de wijnkaart plaatst. De Piemonte is samen met Toscane de bekendste Italiaanse wijnstreek. Barolo is een zondermeer mythische wijn die gemaakt wordt van de nebbiolo-druif. Over de Nebbiolo - afstammend van 'nebbia', Italiaans voor mist - wordt traditioneel  gezegd dat ze is vernoemd naar de typische herfstnevelen waarin de druif rijp wordt. Volgens Jancis Robinson verwijst de naam echter naar het dikke waslaagje dat de rijpe bessen bedekt. U kiest de uitleg die u het meest bevalt.

 

De lokale krant "Wegwijs" - die over een zeer lezenswaardige wijnrubriek beschikt - wijdt in het januari-nummer een artikel aan deze mooie degustatie. Auteur Ivan Nimmegeers weet de wijnen treffend te omschrijven. Dit is mijn favoriet : "De granaatrode Nebbiolo d'Alba "Il Donato 2006", weinig evolutie in de kleur, is een weldoortimmerde wijn met een bloemig boeket en een zweem van vanille. Een fluweelzachte kruidige mond maakt van deze 100% nebbiolo wijn een topwijn". Helaas wegens groot succes al op 17 november volledig uitverkocht. Andere cuvées zijn probleemloos verkrijgbaar bij Tinto.

Wijn proeven tussen Rode en Zwarte Berg

Zat u werkelijk te wachten op Belgische wijn ? Wellicht niet.

Dat weerhield een aantal amateurs er niet van om in uithoeken zoals Haspengouw en Hageland hun eerste stokken aan te planten. En zo een oude draad weer op te nemen. Oude draad ? Jawel, men hoeft echt niet lang te zoeken om op straatnamen of toponiemen zoals Wijngaardstraat, Wijnveld of Wijngaardberg te botsen. Toch bleven kleinschaligheid en goedbedoeld amateurisme tussen pakweg de jaren 1960 en 1990 hoogtij vieren en duurde het tot enkele mensen op een professionelere wijze aan de slag gingen eer de vaderlandse wijnbouw in een hogere versnelling kwam.

 

Hoewel België op dit moment niet veel meer dan 200 hectare wijngaard telt, bakende een overijverige wetgever al vier beschermde herkomstbenamingen af (niveau AOP) : Hageland, Haspengouw, Heuvelland en Côtes de Sambre et Meuse. Daarnaast zijn er voor schuimwijnen de appellaties Vlaamse Mousserende Kwaliteitswijn, Crémant de Wallonie en Vin Mousseux de Qualité de Wallonie. Wijnen die buiten de afgebakende zones worden gemaakt kunnen naargelang de ligging van de wijngaard als Vlaamse Landwijn of Vin de Pays des Jardins de Wallonie worden verkocht. Enkele bekende namen : Wijnkasteel Genoels-Elderen (Haspengouw), Château Bon Baron (Sambre et Meuse) en Meerdael (Oud-Heverlee). Daarnaast zijn er enkele micro-domeinen die voortdurend worden genoemd : Den Howaart, Clos d’Opleeuw en steeds meer ook het jonge Entre-Deux-Monts waar we de afgelopen maanden drie maal te gast waren.

 

De serieuze wijnproever keek nog even de kat uit de boom. Pas nadat Belgische wijnen de zegen kregen van autoriteiten zoals Tom Stevenson en Jancis Robinson begon het ook hier te dagen dat kwaliteitswijn en België kunnen samengaan. Men is nooit sant in eigen land, het is nooit anders geweest. Mevrouw Robinson leek zich overigens bijna te verslikken in haar glas toen ze de Clos d’Opleeuw 2001 blind kreeg geserveerd en deze voor een top Puligny-Montrachet hield. Er moest zowaar een excuus aan haar Britse lezers bij voor zoveel onbenulligheid

Entre-Deux-Monts in Westouter is een van de jongste loten aan de Belgische wijnstok. Hier in het West-Vlaamse heuvelland tussen Rode en Zwarte berg bindt Martin Bacquaert al 6 millésimes lang de strijd aan met de natuurelementen. Van meetaf aan legde hij de lat hoger dan de meeste van zijn collega’s. Na zijn studies bio-ingenieur ging hij zich bijscholen in Montpellier, Córdoba, Friuli en Bordeaux. Een grondige studie van het terroir ging aan het wijnmaken vooraf. En dat is in het geval van Entre-Deux-Monts een eerder atypisch wijnterroir. Bacquaert windt er geen doekjes om : dit is een koel terroir. Dicht bij de Noordzeekust zijn er bovendien veel maritieme invloeden (wind, neerslag). De bodem van zandleem met ondergronds ijzerhoudende zandsteen (limoniet) behoort dan weer tot de interessantere Vlaamse bodems.

 

En in zo’n koele heuvelachtige streek verwacht je dan dat alle wijnstokken netjes op zuidhellingen zijn aangeplant. Niet dus. Beschikbare grond is hier zoals overal in Vlaanderen schaars en duur en als wijnbouwer moet je het doen met de opportuniteiten die zich aandienen.  De eerste stokken die je ziet als je de parking van het domein komt opgereden staan zelfs op het noordwesten aangeplant. Deze druiven worden doorgaans voor de schuimwijnen gebruikt.

De aanplant bestaat uit pinot-variëteiten (noir, gris, auxerrois), chardonnay en twee Duitse hybriden : kerner en siegerrebe. Siegerrebe is  een kruising van savagnin rose en madeleine angevine die o.a. ook in Washington State (VS) en Okanagan Valley (British Columbia, Canada) aangeplant staat. Kerner is dan weer een kruising van riesling en trollinger (schiava grossa), een blauwe druif. In Duitsland is Kerner slechts goed voor 3.6% van de totale aanplant maar omwille van de goede weerbestendigheid en de relatief vroege rijping is deze druif in België populair. Ook het op enkel kilometers afstand gelegen domein Monteberg heeft deze soort staan.

Zoals gezegd bepaalt de rijpheid van de druiven per perceel welke zullen worden gebruikt voor de stille wijnen respectievelijk de schuimwijnen. Chaptaliseren is verrassend genoeg niet elk jaar nodig. in 2010 en 2012 diende men bv. te chaptaliseren, in 2011 niet. Met wellicht maar de helft van de opbrengst van het voorgaande jaar mag 2012 de annalen in als rampjaar.

Een rondleiding door het domein leert dat hier niets aan het toeval wordt overgelaten. In elke fase van het productieproces wordt grote aandacht gehecht aan elk mogelijk detail. Het domein en de wijnmakerij liggen er kraaknet bij. Veel aandacht is er voor canopy management, zeg maar correct beheer van de bladermassa met het oog op een optimale fotosynthese en (dus) rijping van de druiven. Biologisch werken blijkt in deze vochtige regio onmogelijk maar bij elke stap wordt gekeken hoe de ecologische voetafdruk kan worden verlaagd : minimaal gebruik van brandstof, optimale flessen en verpakking. Zo ecologisch mogelijk werken uit zich ook in kleine details zoals de aanleg van streekeigen hagen met meidoorn en gelderse roos rond de wijnkavels, nestkasten voor predatoren zoals torenvalk.

De wijnen dan (geproefd tijdens twee bezoeken in 2012 en een derde bezoek op 12 januari 2013) :

Entre-Deux-Monts Wiscoutre

Genoemd naar de oude benaming van Westouter. Gemaakt volgens de Méthode traditionnelle (zie Champagne, Crémant, Cava) maar zonder recht op appellatie Vlaamse Mousserende Kwaliteitswijn omwille van de gebruikte druiven : 100% kerner

dosage : 7-9 gr. Suiker (afhankelijk van het oogstjaar); 16 maand fleslagering

Opvallend bleke kleur. Eerste impressie is floraal (bloesems) en rijpe appeltjes. Evenwichtige en aromatische schuimwijn met frisse aanzet en aangenaam bittertje in de afdronk (+/- 14 euro). 15/20

Entre-Deux-Monts Kerner 2011

Bleekgele kleur, matig intense neus met een vleugje citrus. Zoals verwacht in de mond veel frisse zuren wat hem ongetwijfeld tot een aangename aperitiefwijn maakt (prijs : niet gekend). 14,5/20

Entre-Deux-Monts Pinot Gris 2011

Licht goudgele kleur. Lichte koolzuurpareling.

Aromatische wijn met in de neus citrus, appels. Mooi evenwicht tussen fraîcheur en moelleux. Goede aperitiefwijn (prijs niet gekend). 15/20

 
Entre-Deux-Monts Cuvée Raphael 2011

Wijn gemaakt van chardonnay en kerner. Aroma’s van appeltjes, ook hier wat florale aroma’s en een vleugje exotiek. Overwegend frisse maar evenwichtige wijn met duidelijk herkenbare aanwezigheid van de chardonnay (prijs niet gekend). 15,5/20

Entre-Deux-Monts Chardonnay 2011

Wellicht de meest “serieuze” van de geproefde wijnen. Duidelijke houtimpressie (6 maand eik). Voor de rest op dit moment eerder gesloten. Volgens sommige proevers tè houtgetypeerd. Ik vond dit een mooie en evenwichtige wijn die wellicht nog minstens een jaar de kelder in mag (+/- 10.50 euro). 15,5/20

 

We proefden nog een ongewone schuimwijn (als deze zo mag heten)  “Zientje” gemaakt van druiven, appelen en vlierbloesems. Het resultaat is verrassend : fruitig en verfrissend. Bijzonder origineel ook en als dusdanig een zoveelste bewijs dat men op Entre-Deux-Monts niet om ideeën verlegen zit – men experimenteert ten andere op dit moment ook met frambozen (8.75 euro op domein).

Later thuis geproefd :

 

Entre-Deux-Monts Wiscoutre Rosé

 

Méthode traditionnelle gemaakt van 10% pinot noir en 90% kerner. Pas gebotteld en nog wat agressief bruisend. Mooie rijpe aroma’s  (rode bessen en zelfs braambessen; verrassend voor het kleine aandeel dat de pinot noir in de blend heeft). Frisse aanzet, evenwichtig middenstuk, aangenaam bittertje in de afdronk. Mooie aanwinst voor het domein, kan probleemloos naast de bekendere Franse soortgenoten staan (15,5/20)